ابراهیم بن عبدالله مهتدی استانبولی، مشهور به «ابراهیم متفرّقه»، مؤسس مطبعه عثمانیه، ترجمان ابراهیم افندی و باسماچی ابراهیم افندی (م. 1160هـ/1747م)، روشنفکر و چاپخانه دار، مترجم، نویسنده، حکاک، زباندان و سیاستمرد نوگرای عثمانی است. وی بنیانگذار نخستین مطبعه مسلمانان در استانبول و امپراتوری عثمانی است.
وی احتمالاً بین سالهای 1085-1081 هـ.ق./1670-1674م در کُلُژوار مجارستان و در خانواده ای مسیحی به دنیا آمده است. نام اصلی او و خانواده اش دانسته نیست. گویا وی در جنگ اتریش ـ عثمانی به تاریخ 1691، به دست عثمانی ها اسیر شده و سپس اسلام آورده و ابراهیم نام گرفته است. پس از آن، ابراهیم به استانبول رفته و تابعیت عثمانی را پذیرفته، به خدمت باب عالی درآمده است.
ابراهیم در استانبول به فراگیری زبانهای ترکی، عربی و فارسی پرداخت. علاوه بر آن، به زبانهای لاتین، یونانی و مجاری تسلط داشت و فرانسه و ایتالیایی را نیز تا حدودی میدانست. دربار عثمانی نیز که به کارآیی، شمّ سیاسی و مراتب وفاداری و صداقت ابراهیم اطمینان داشت، او را در تاریخ 25 ربیع الآخر 1128/18 نیسان 1716، به عنوان متفرقه منصوب نمود و به اجرای رسالتهای سیاسی و دیپلماتیک مأمور ساخت. لقب متفرقه به کسی داده میشد که در ملازمت سلطان و وزیران او خدمت میکرد و از وظایف متفرقه اش، یکی نیز پیام گزاری از جانب سلاطین عثمانی بود. گویا ابراهیم در سال 1731، مدتی مهماندار شاهزادة صفوی، صفی میرزا بوده که با پناهندگی به عثمانی، در سلانیک یونان امروزی (از توابع عثمانی) اقامت داده شده بود.
وی تنها یک چاپخانه دار نبود، بلکه آثاری را که چاپ کرد، خود انتخاب، ترجمه، جمع آوری و تالیف می نمود. برای برخی آثار ضمایم و فهرست تنظیم کرده و مقدمه نیز می نوشت؛ نقشه ها را خود ترسیم می کرد و در حک حروف نیز دستی داشت.
ابراهیم متفرقه با نگارش مقاله « رساله وسیلة الطباعه » به کمک دوست مشوّق خود، محمد سعید افندی، به گرفتن فتوا و تقریظ از علمای عثمانی، جلب نظر موافق وزیر اعظم و نهایتاً صدور فرمان سلطان احمد ثالث برای تأسیس چاپخانه موفق شد و آغازگر نهضت چاپ و نشر آثار اسلامی توسط مسلمانان گردید. مطبعه «ساموئل بن داود» نخستین مطبعه استانبول است که از سوی یک یهودی به سال 1505 تأسیس شده است، اما تا زمان متفرقه، کسی از مسلمانان نتوانسته بود اقدام به چاپ کتب اسلامی کند. متفرقه حدود سیصد سال پس از آغاز چاپ در اروپا، مطبعه خود را تأسیس نمود.
رساله وسیلة الطباعه در ابتدای لغت وانقولی، نخستین اثر چاپ شده در مطبعه ابراهیم متفرقه، چاپ گردیده است. این رساله توسط خود ابراهیم متفرقه نگارش یافته و در آن درباره فوائد صنعت طباعت و ارزش آن، توضیحات روشنگرانه ای داده شده است که از جهات مختلفی حائز اهمیت و جالب توجه است. این کتاب در ایران با ترجمه و مقدمه فتح الله ذوقی در 88 صفحه از سوی انتشارات وراقان در سال 1398 منتشر شده است.
اشتراک بیشتر واژگان و اصطلاحات به کاررفته در ترکیِ عثمانی و فارسیِ قاجاری، به اندازه ای زیاد است که شاید نیازی به ترجمه متن رساله وسیلة الطباعه نمی بود. بدین جهت در این ترجمه، کلمات و تعبیرات مشترک موجود در مقاله تغییر داده نشده تا مخاطبان بتوانند ارتباط کم واسطه تر و عمیق تری با متن اصلی براقرار کنند و ذهن آنها به سبب بار مفهومی اصطلاحات نو، از فضای معهود اینگونه متون دور نیفتند. البته در مواردی که بین واژگان مشترک دو زبان، ترادف معنایی وجود ندارد، واژگان مناسب قرار داده شده است.
این کتاب در پنج فصل نگاشته شده است:
فصل اول – شناختنامه
فصل دوم – متن رساله وسیله الطباعه
فصل سوم – ترجمه فارسی رساله وسیله الطباعه
فصل چهارم – فتوا، تقاریض و فرمان در رساله وسیله الطباعه
فصل پنجم – نسخه برگردان رساله وسیله الطباعه